Το απόρρητο "Σχέδιο Μανχάτταν" της Κίνας για τους ημιαγωγούς

Το πρακτορείο Reuters, που παρουσιάζει κατ' αποκλειστικότητα το θέμα, κάνει λόγο για κινεζικό "Manhattan Project”, σε παραλληλισμό προς το απόρρητο πρόγραμμα που επέτρεψε στις ΗΠΑ την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας. Πρόκειται για την εντυπωσιακή ιστορία της ταχύτατης ανάπτυξης, εννοείται σε συνθήκες απόλυτης μυστικότητας, του πρωτοτύπου μιας μηχανής ικανής να παράγει τα πρωτοποριακά τσιπ ημιαγωγών τα οποία τροφοδοτούν την τεχνητή νοημοσύνη, τα smartphones και τα όπλα που παίζουν κεντρικό ρόλο στη δυτική στρατιωτική κυριαρχία. Το βήμα αυτό είναι καθοριστικό για την ανατροπή των παγκόσμιων ισορροπιών – αλλά και η ίδια η ιστορία που αφηγείται το Reuters είναι αντάξια των καλύτερων σελίδων κατασκοπευτικής λογοτεχνίας.

Το πρωτότυπο, το οποίο ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2025 και τώρα βρίσκεται σε στάδιο δοκιμών, καλύπτει σχεδόν ολόκληρο το εργοστάσιο όπου αναπτύχθηκε. Κατασκευάστηκε από μια ομάδα πρώην μηχανικών του ολλανδικού γίγαντα ημιαγωγών ASML, οι οποίοι προχώρησαν σε reverse engineering των μηχανών ακραίας υπεριώδους λιθογραφίας (EUV) της ολλανδικής εταιρείας, σύμφωνα με δύο άτομα που γνωρίζουν το έργο.

Οι μηχανές EUV βρίσκονται στην καρδιά του τεχνολογικού Ψυχρού Πολέμου. Χρησιμοποιούν δέσμες ακραία υπεριώδους φωτός για να χαράξουν κυκλώματα χιλιάδες φορές λεπτότερα από μια ανθρώπινη τρίχα σε πλακίδια πυριτίου – δυνατότητα που μονοπωλείται επί του παρόντος από τη Δύση. Όσο μικρότερα είναι τα κυκλώματα, τόσο πιο ισχυρά είναι τα τσιπ.

Η μηχανή της Κίνας λειτουργεί και παράγει με επιτυχία ακραίο υπεριώδες φως, αλλά δεν έχει ακόμη παραγάγει λειτουργικά τσιπ, ανέφεραν οι πηγές.

Τον Απρίλιο, ο Διευθύνων Σύμβουλος της ASML, Christophe Fouquet, δήλωσε ότι η Κίνα θα χρειαζόταν "πολλά, πολλά χρόνια" για να αναπτύξει μια τέτοια τεχνολογία. Ωστόσο, η ύπαρξη αυτού του πρωτοτύπου, που αναφέρθηκε από το Reuters για πρώτη φορά, υποδηλώνει ότι η Κίνα μπορεί να είναι χρόνια πιο κοντά στην επίτευξη ανεξαρτησίας στον τομέα των ημιαγωγών από ό,τι ανέμεναν οι αναλυτές.

Παρ' όλα αυτά, η Κίνα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές τεχνικές προκλήσεις, ιδίως στην αντιγραφή των οπτικών συστημάτων ακριβείας που παράγουν οι δυτικοί προμηθευτές.

Η διαθεσιμότητα εξαρτημάτων από παλαιότερες μηχανές ASML στις δευτερογενείς αγορές επέτρεψε στην Κίνα να κατασκευάσει ένα εγχώριο πρωτότυπο, με την κυβέρνηση να θέτει ως στόχο την παραγωγή λειτουργικών τσιπ έως το 2028, σύμφωνα με τις δύο πηγές.

Αλλά όσοι βρίσκονται κοντά στο έργο λένε ότι ένας πιο ρεαλιστικός στόχος είναι το 2030, το οποίο και πάλι υπολείπεται κατά πολύ της δεκαετίας που οι αναλυτές πίστευαν ότι θα χρειαζόταν η Κίνα για να φτάσει τη Δύση στα τσιπ.

Πρόκειται για την κορύφωση μιας εξαετούς κυβερνητικής πρωτοβουλίας για την επίτευξη αυτάρκειας σε ημιαγωγούς, μιας από τις υψηλότερες προτεραιότητες του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ. Ενώ οι στόχοι της Κίνας για τους ημιαγωγούς έχουν δημοσιοποιηθεί, το έργο Shenzhen EUV έχει διεξαχθεί μυστικά.

Το έργο διευθύνει ο έμπιστος του Σι, Ding Xuexiang, ο οποίος ηγείται της Κεντρικής Επιτροπής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Ο κινεζικός γίγαντας ηλεκτρονικών ειδών Huawei παίζει βασικό ρόλο στον συντονισμό ενός δικτύου εταιρειών και κρατικών ερευνητικών ινστιτούτων σε όλη τη χώρα, στο οποίο συμμετέχουν χιλιάδες μηχανικοί, σύμφωνα με τα δύο άτομα και μια τρίτη πηγή.

"Η Κίνα θέλει οι Ηνωμένες Πολιτείες να αποβληθούν κατά 100% από τις αλυσίδες εφοδιασμού τους” στους ημιαγωγούς, ανέφερε μία από τις πηγές.

Μέχρι σήμερα, μόνο μία εταιρεία έχει κατακτήσει την τεχνολογία EUV: η ASML, με έδρα το Βέλντχοβεν της Ολλανδίας. Τα μηχανήματά της, τα οποία κοστίζουν περίπου 250 εκατομμύρια δολάρια, είναι απαραίτητα για την κατασκευή των πιο προηγμένων τσιπ που έχουν σχεδιαστεί από εταιρείες όπως η Nvidia και η AMD - και παράγονται από κατασκευαστές τσιπ όπως η TSMC, η Intel και η Samsung.

Η ASML κατασκεύασε το πρώτο λειτουργικό πρωτότυπο τεχνολογίας EUV το 2001 και δήλωσε στο Reuters ότι χρειάστηκαν σχεδόν δύο δεκαετίες και δισεκατομμύρια ευρώ σε δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης πριν παραγάγει τα πρώτα εμπορικά διαθέσιμα τσιπ της το 2019.

Τα συστήματα EUV της ASML είναι επί του παρόντος διαθέσιμα σε συμμάχους των ΗΠΑ, όπως η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία.

Από το 2018, οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να πιέζουν την Ολλανδία να εμποδίσει την ASML να πουλήσει συστήματα EUV στην Κίνα. Οι περιορισμοί επεκτάθηκαν το 2022, όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν επέβαλε σαρωτικούς ελέγχους εξαγωγών που αποσκοπούσαν στην αποκοπή της πρόσβασης της Κίνας σε προηγμένη τεχνολογία ημιαγωγών. Κανένα σύστημα EUV δεν έχει πωληθεί ποτέ σε πελάτη στην Κίνα, δήλωσε η ASML στο Reuters.

Οι έλεγχοι δεν στόχευαν μόνο τα συστήματα EUV αλλά και παλαιότερες μηχανές λιθογραφίας βαθιάς υπεριώδους ακτινοβολίας (DUV) που παράγουν λιγότερο προηγμένα τσιπ όπως της Huawei, με στόχο να κρατήσουν την Κίνα τουλάχιστον μια γενιά πίσω στις δυνατότητες κατασκευής τσιπ.

Η Ολλανδία αναπτύσσει πολιτικές που απαιτούν από τα "ιδρύματα γνώσης" να διενεργούν ελέγχους προσωπικού για να αποτρέψουν την πρόσβαση σε ευαίσθητη τεχνολογία "από άτομα που έχουν κακές προθέσεις ή που κινδυνεύουν να υποστούν πιέσεις". Η κινεζική πλευρά κατέβαλε ιδιαίτερη προσπάθεια για να παρακάμψει αυτούς τους φραγμούς.

Ένας βετεράνος Κινέζος μηχανικός από την ASML που προσλήφθηκε στο έργο εξεπλάγη όταν διαπίστωσε ότι το γενναιόδωρο μπόνους υπογραφής του συνοδευόταν από μια ταυτότητα που εκδόθηκε με ψευδώνυμο, σύμφωνα με ένα από τα άτομα που γνώριζαν την πρόσληψή του.

Μόλις μπήκε μέσα, αναγνώρισε άλλους πρώην συναδέλφους της ASML που εργάζονταν επίσης με ψευδώνυμα και του δόθηκε εντολή να χρησιμοποιεί τα ψεύτικα ονόματά τους στην εργασία για να διατηρεί το απόρρητο. Ένα άλλο άτομο επιβεβαίωσε ανεξάρτητα ότι στους νεοσύλλεκτους δόθηκαν πλαστές ταυτότητες για να αποκρύψουν την ταυτότητά τους από άλλους εργαζόμενους εντός της ασφαλούς εγκατάστασης.

Οι οδηγίες ήταν σαφείς, ανέφεραν δύο πηγές του Reuters: κανείς εκτός του συγκροτήματος δεν μπορούσε να γνωρίζει τι ανέπτυσσαν - ή ότι βρίσκονταν εκεί καν.

Η ομάδα περιλαμβάνει πρόσφατα συνταξιοδοτημένους, κινεζικής καταγωγής πρώην μηχανικούς και επιστήμονες της ASML. Αποτέλεσαν βασικούς στόχους προσλήψεων, επειδή διαθέτουν ευαίσθητες τεχνικές γνώσεις, αλλά αντιμετωπίζουν λιγότερους επαγγελματικούς περιορισμούς μετά την αποχώρησή τους από την εταιρεία.

Δύο νυν υπάλληλοι της ASML κινεζικής υπηκοότητας στην Ολλανδία δήλωσαν στο Reuters ότι έχουν προσεγγιστεί από στρατολόγους της Huawei τουλάχιστον από το 2020.

Οι ευρωπαϊκοί νόμοι περί απορρήτου περιορίζουν την ικανότητα της ASML να παρακολουθεί πρώην υπαλλήλους. Αν και οι υπάλληλοι υπογράφουν συμφωνίες εμπιστευτικότητας, η επιβολή τους πέραν των συνόρων έχει αποδειχθεί δύσκολη.

Η ASML κέρδισε μια δικαστική απόφαση 845 εκατομμυρίων δολαρίων το 2019 εναντίον ενός Κινέζου μηχανικού που κατηγορήθηκε για κλοπή εμπορικών μυστικών, αλλά ο εναγόμενος υπέβαλε αίτηση πτώχευσης και συνεχίζει να λειτουργεί στο Πεκίνο με την υποστήριξη της κινεζικής κυβέρνησης, σύμφωνα με δικαστικά έγγραφα.

"Ενώ η ASML δεν μπορεί να ελέγξει ή να περιορίσει το πού εργάζονται πρώην υπάλληλοι, όλοι οι υπάλληλοι δεσμεύονται από τις ρήτρες εμπιστευτικότητας στις συμβάσεις τους", ανέφερε η εταιρεία, και "έχει κινηθεί με επιτυχία νομικά σε απάντηση στην κλοπή εμπορικών μυστικών".

Το Reuters δεν μπόρεσε να διαπιστώσει εάν έχουν ληφθεί νομικές ενέργειες εναντίον πρώην υπαλλήλων της ASML που εμπλέκονται στο πρόγραμμα λιθογραφίας της Κίνας.

Η εταιρεία δήλωσε ότι προστατεύει τις γνώσεις της EUV διασφαλίζοντας ότι μόνο επιλεγμένοι υπάλληλοι έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες ακόμη και εντός της εταιρείας.

Οι ολλανδικές υπηρεσίες πληροφοριών προειδοποίησαν σε έκθεση τον Απρίλιο ότι η Κίνα "χρησιμοποίησε εκτεταμένα προγράμματα κατασκοπείας στις προσπάθειές της να αποκτήσει προηγμένη τεχνολογία και γνώσεις από δυτικές χώρες", συμπεριλαμβανομένης της στρατολόγησης "δυτικών επιστημόνων και υπαλλήλων εταιρειών υψηλής τεχνολογίας".

Η πρόσληψη των βετεράνων της ASML τους ήταν μέρος μιας επιθετικής εκστρατείας που ξεκίνησε η Κίνα το 2019 για ειδικούς ημιαγωγών που εργάζονται στο εξωτερικό, προσφέροντας μπόνους υπογραφής που ξεκινούσαν από 3 εκατομμύρια έως 5 εκατομμύρια γιουάν (420.000 έως 700.000 δολάρια) και επιδοτήσεις αγοράς κατοικίας, σύμφωνα με μια έρευνα του Reuters σε έγγραφα κυβερνητικής πολιτικής.

Μεταξύ των προσλήψεων περιλαμβανόταν ο Λιν Ναν, πρώην επικεφαλής τεχνολογίας πηγών φωτός της ASML, η ομάδα του οποίου στο Ινστιτούτο Οπτικής της Σαγκάης της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών έχει καταθέσει οκτώ διπλώματα ευρεσιτεχνίας για πηγές φωτός EUV σε 18 μήνες.

Δύο επιπλέον άτομα που γνωρίζουν τις προσπάθειες πρόσληψης της Κίνας δήλωσαν ότι σε ορισμένους πολιτογραφημένους πολίτες άλλων χωρών δόθηκαν κινεζικά διαβατήρια και τους επετράπη να διατηρήσουν διπλή υπηκοότητα, παρότι αυτό απαγορεύεται επισήμως.

Τα πιο προηγμένα συστήματα EUV της ASML έχουν περίπου το μέγεθος ενός σχολικού λεωφορείου και ζυγίζουν 180 τόνους. Μετά από αποτυχημένες προσπάθειες αναπαράστασης του μεγέθους του, το πρωτότυπο μέσα στο εργαστήριο της Σεντζέν έγινε πολλές φορές μεγαλύτερο για να βελτιώσει την ισχύ του, σύμφωνα με τις δύο πηγές.

Το κινεζικό πρωτότυπο είναι ακατέργαστο σε σύγκριση με τα μηχανήματα της ASML, αλλά αρκετά λειτουργικό για δοκιμές. Το πρωτότυπο της Κίνας υστερεί σε σχέση με τα μηχανήματα της ASML, κυρίως επειδή οι ερευνητές δυσκολεύτηκαν να αποκτήσουν οπτικά συστήματα όπως αυτά της γερμανικής Carl Zeiss AG, ενός από τους βασικούς προμηθευτές της ASML, ανέφεραν οι δύο πηγές.

Τα μηχανήματα εκτοξεύουν λέιζερ σε λιωμένο κασσίτερο 50.000 φορές ανά δευτερόλεπτο, παράγοντας πλάσμα στους 200.000 βαθμούς Κελσίου. Το φως εστιάζεται χρησιμοποιώντας καθρέφτες που χρειάζονται μήνες για να παραχθούν, σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Zeiss.

Τα κορυφαία ερευνητικά ινστιτούτα της Κίνας έχουν διαδραματίσει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη εγχώριων εναλλακτικών λύσεων, σύμφωνα με τις δύο πηγές.

Το Ινστιτούτο Οπτικής, Λεπτής Μηχανικής και Φυσικής του Τσανγκτσούν στην Κινεζική Ακαδημία Επιστημών (CIOMP) πέτυχε μια σημαντική ανακάλυψη στην ενσωμάτωση ακραίας υπεριώδους ακτινοβολίας στο οπτικό σύστημα του πρωτοτύπου, επιτρέποντάς του να τεθεί σε λειτουργία στις αρχές του 2025, δήλωσε ένα από τα άτομα, αν και τα οπτικά χρειάζονται ακόμη σημαντική βελτίωση.

Σε μια διαδικτυακή πρόσκληση πρόσληψης τον Μάρτιο στον ιστότοπό του, το ινστιτούτο δήλωσε ότι προσφέρει "μη περιορισμένους" μισθούς σε ερευνητές λιθογραφίας με διδακτορικό και ερευνητικές επιχορηγήσεις αξίας έως και 4 εκατομμύρια γιουάν (560.000 δολάρια) συν ένα εκατομμύριο γιουάν (140.000 δολάρια) σε προσωπικές επιχορηγήσεις.

Ο Τζεφ Κοχ, αναλυτής στην ερευνητική εταιρεία SemiAnalysis και πρώην μηχανικός ASML, δήλωσε στο Reuters ότι η Κίνα θα έχει επιτύχει "ουσιαστική πρόοδο", εάν η "πηγή φωτός έχει αρκετή ισχύ, είναι αξιόπιστη και δεν παράγει υπερβολική μόλυνση".

"Αναμφίβολα αυτό είναι τεχνικά εφικτό, είναι απλώς θέμα χρονοδιαγράμματος", είπε. "Η Κίνα έχει το πλεονέκτημα ότι πλέον υπάρχει εμπορική EUV, επομένως δεν ξεκινά από το μηδέν".

Για να αποκτήσει τα απαραίτητα εξαρτήματα, η Κίνα ανακτά εξαρτήματα από παλαιότερες μηχανές ASML και προμηθεύεται εξαρτήματα από προμηθευτές ASML μέσω αγορών μεταχειρισμένων, ανέφεραν οι δύο πηγές. Δίκτυα ενδιάμεσων εταιρειών χρησιμοποιούνται μερικές φορές για να συγκαλύψουν τον τελικό αγοραστή. 

Οι διεθνείς τράπεζες δημοπρατούν τακτικά παλαιότερο εξοπλισμό κατασκευής ημιαγωγών, ανέφεραν οι πηγές. Οι δημοπρασίες στην Κίνα πούλησαν παλαιότερο εξοπλισμό λιθογραφίας ASML μόλις τον Οκτώβριο του 2025, σύμφωνα με μια ανασκόπηση των καταχωρίσεων στην Alibaba Auction. 

Μια ομάδα περίπου 100 πρόσφατων αποφοίτων πανεπιστημίου επικεντρώνεται στην αντίστροφη μηχανική εξαρτημάτων από μηχανές λιθογραφίας EUV και DUV, σύμφωνα με τις πηγές.

Το γραφείο κάθε εργαζομένου βιντεοσκοπείται από μια ξεχωριστή κάμερα για να καταγραφούν οι προσπάθειές τους να αποσυναρμολογήσουν και να επανασυναρμολογήσουν εξαρτήματα. Οι υπάλληλοι που επανασυναρμολογούν με επιτυχία ένα εξάρτημα λαμβάνουν μπόνους.

Ενώ το έργο EUV διευθύνεται από την κινεζική κυβέρνηση, η Huawei συμμετέχει σε κάθε βήμα της αλυσίδας εφοδιασμού, από τον σχεδιασμό τσιπ και τον εξοπλισμό κατασκευής έως την κατασκευή και την τελική ενσωμάτωση σε προϊόντα όπως τα smartphones, σύμφωνα με τέσσερα άτομα που γνωρίζουν τις δραστηριότητες της Huawei.

Ο Διευθύνων Σύμβουλος Ren Zhengfei ενημερώνει ανώτερους Κινέζους ηγέτες για την πρόοδο, σύμφωνα με ένα από τα άτομα.

Οι ΗΠΑ έθεσαν την Huawei σε κατάλογο οντοτήτων υπό περιορισμό το 2019, απαγορεύοντας στις αμερικανικές εταιρείες να συνεργάζονται μαζί τους χωρίς άδεια.

Η Huawei έχει αναπτύξει υπαλλήλους σε γραφεία, εργοστάσια κατασκευής και ερευνητικά κέντρα σε όλη τη χώρα για την προσπάθεια. Οι υπάλληλοι που έχουν ανατεθεί σε ομάδες ημιαγωγών συχνά κοιμούνται επί τόπου και απαγορεύεται να επιστρέψουν στο σπίτι τους κατά τη διάρκεια της εργάσιμης εβδομάδας, με την πρόσβαση στο τηλέφωνο να περιορίζεται για ομάδες που χειρίζονται πιο ευαίσθητες εργασίες, σύμφωνα με τα άτομα.

Εντός της Huawei, λίγοι υπάλληλοι γνωρίζουν το εύρος αυτού του έργου. "Οι ομάδες παραμένουν απομονωμένες μεταξύ τους για την προστασία της εμπιστευτικότητας του έργου", είπε ένα από τα άτομα. "Δεν γνωρίζουν σε τι εργάζονται οι άλλες ομάδες".